خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۴؛
تیتراژی كه با تلاوت قرآن خاطره ساز شد
سایت رسمی سیامک یزدانجو: تیتراژ ابتدایی سریال یوسف پیامبر(ع) به کارگردانی مرحوم فرج الله سلحشور و آهنگسازی پیمان یزدانیان یکی از معدود آثار ماندگار به جا مانده از دهه 80 در حوزه موسیقی تیتراژ است.
دریافت 3 MB
خبرگزاری مهر - گروه هنر - علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است، که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه در این روزها بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، بازخوانی از ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره سازی کند. خاطره سازی که فرصت عید و بهار و نوروز ۱۴۰۰ در ایام کرونائی می تواند حداقل روح و ذهنمان را ببرد به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود.
شرایطی که گروه هنر خبرگزاری مهر را بر آن داشت تا با بازنمایی و خاطره سازی رسانه ای از ماندگارترین تیتراژهای تلویزیونی در روزهای نوروزی منعکس کننده خاطراتی موسیقایی برای بینندگانی باشد که از نوروز و بهارش روایتی متفاوت تر از این سال ها دارند.
در چهارمین گام از این روایت های رسانه ای، موسیقی تیتراژ سریال «یوسف پیامبر (ع)» به کارگردانی مرحوم فرج الله سلحشور و آهنگسازی پیمان یزدانیان انتخاب شده است. یک سریال بسیار پرطرفدار که سال ۱۳۸۷ با بازی مصطفی زمانی، کتایون ریاحی، محمود پاک نیت، جعفر دهقان، عباس امیری، جهانبخش سلطانی، رحیم نوروزی، مهوش صبرکن، لیلا بلوکات، الهام حمیدی، پروانه معصومی و تعدادی دیگری روی آنتن شبکه یک سیما رفت.
داستان این مجموعه از تولد حضرت یوسف شروع می شود. یوسف (ع) در کودکی رؤیای عجیبی می بیند؛ رویایی که در آن، خورشید و ماه و ۱۱ ستاره برای او به سجده می افتند. حضرت یعقوب وقتی این رؤیا را می شنود به یوسف سفارش می کند تا آنرا از برادران خود پنهان کند. بعد از چندی، برادران یوسف که به علاقه پدرشان نسبت به یوسف حسادت می کردند، او را به صحرا برده، به چاه می افکنند. سپس جریان بیرون آمدن از چاه و بازار برده فروشان و دوران کودکی و جوانی یوسف به تصویر کشیده می شود. دوران زندان و سپس صدر اعظمی و حوادث قحطی و ملاقات برادران و پدر از دیگر موضوعات داستان است که به تصویر در می آید.
اما یکی از نکات مثبت و پرکششی که از همان ابتدا مورد توجه مخاطبان قرار گرفت و همچنان نیز بعنوان یکی از خاطره سازترین ملودی های در رابطه با مجموعه های داستانی تلویزیون به حساب می آید، موسیقی تیتراژ ابتدایی و انتهای سریال «یوسف پیامبر» است که در حقیقت تلفیقی از تلاوت آیاتی از سوره مبارک یوسف توسط کریم منصوری از قاریان بین المللی کشورمان و موسیقی بی کلامی است که به سبب تسلط تکنیکی قاری روی مفاهیم آیات و نگاه دقیق و موسیقایی پیمان یزدانیان مخاطب و شنونده را به سریالی دعوت می کند که بدون تردید همچنان جزو رکوردداران پخش مجدد مجموعه های تلویزیونی سیماست.
ملودی بسیار دلنشین که با قرائت آیات یک تا چهارم سوره مبارک یوسف شروع می شود، و بعد از آن نمایش تم اصلی موسیقی سریال به بینندگان معرفی می شود، آنچنان که همین ترکیب صوتی به قدری جذاب و گیراست که مخاطب متوجه تفاوت های موسیقایی تیتراژ یک سریال با آثاری از این دست می شود و خودرا وادار می کند که با همین موسیقی به سمت و سوی یک داستان جذاب قرآنی در قاب تلویزیون بنشیند.
پیمان یزدانیان که همچون آهنگسازان و نوازندگان صاحب سبک سینمای ایران بوده و آثارش همیشه جزو محصولات مهم و غنی موسیقی کشورمان چه در حوزه آلبوم و چه در حوزه های دیگر به حساب آمده اند.
یزدانیان تا کنون در فیلم های «لاک پشت» به کارگردانی علی شاه حاتمی، «باد ما را خواهد برد» به کارگردانی عباس کیارستمی، «بیگانگان» به کارگردانی رامین بحرانی، «آب و آتش» به کارگردانی فریدون جیرانی، «از کنار هم می گذریم» به کارگردانی ایرج کریمی، «ایستگاه متروک» به کارگردانی علیرضا رئیسیان، «پرنده باز کوچک» به کارگردانی رهبر قنبری، «شب های روشن» به کارگردانی فرزاد موتمن، «فرش باد» به کارگردانی کمال تبریزی، «گاهی به آسمان نگاه کن» به کارگردانی کمال تبریزی، «رسم عاشق کشی» به کارگردانی خسرو معصومی، «سربازهای جمعه» به کارگردانی مسعود کیمیایی، «طلای سرخ» به کارگردانی جعفر پناهی، «یک تکه نان» به کارگردانی کمال تبریزی، «مزرعه پدری» به کارگردانی رسول ملاقلی پور، «چهارشنبه سوری» به کارگردانی اصغر فرهادی، «جایی در دور دست» به کارگردانی خسرو معصومی، «کارگران مشغول کارند» به کارگردانی مانی حقیقی بعنوان آهنگساز حضور داشته است.
«پاداش سکوت» به کارگردانی مازیار میری، «چند روز بعد» به کارگردانی نیکی کریمی، «کیمیا و خاک» به کارگردانی عباس رافعی، «سیمای زنی دردوردست» به کارگردانی علی مصفا، «حیب بر خیابان جنوبی» به کارگردانی سیاوش اسعدی، «خرس» به کارگردانی خسرو معصومی، «فصل فراموشی فریبا» به کارگردانی عباس رافعی، «طبقه هساث» به کارگردانی کمال تبریزی، «به دنیا آمدن» به کارگردانی محسن عبدالوهاب، «سارا و آیدا» به کارگردانی مازیار میری، «بدون تاریخ بدون امضا» به کارگردانی وحید جلیلوند، «حکایت دریا» به کارگردانی بهمن فرمان آرا، «خوک» به کارگردانی مانی حقیقی، «بنفشه آفریقایی» به کارگردانی مونا زندی، «ماهی برکه» به کارگردانی علی براتی، «متری شش و نیم» به کارگردانی سعید روستایی و «هزار تو» به کارگردانی امیرحسین ترابی نیز از دیگر آثاری سینمایی است که یزدانیان بعنوان آهنگساز در آن حضور داشته و برای ساخت موسیقی متن تعدادی از آنها جوایز مختلفی را از جشنواره های مختلف دریافت کرده است.
اقتدا به منبعی به نام «موسیقی نیل»
این آهنگساز مدتی پیش درباره پروسه تولید موسیقی متن سریال «یوسف پیامبر» نوشته بود: طبق اسناد موجود، تصوری که از هر موسیقی قدیمی تراز دو هزار سال پیش داریم، فقط یک توهم هالیوودی است و بدوی بودن سازهایی که حتی امروزه در موزه ها یافت می شود خود دلیل محکمی بر عدم توانایی اجرای قابل عرض و تصور امروز را در بر دارد.
ضمن تحقیق مفصل دراین زمینه قبل از شروع موسیقی یوسف پیامبر (ع) (حتی با رجوع به منابع خارج از ایران در کشورهای فرانسه و ایتالیا در مورد مصر باستان و موسیقی آن دوران) به این نقطه رسیدم که می توانم به منبعی به نام موسیقی نیل اقتدا کنم، هر چند حتی این موسیقی که امروزه بعنوان منبع فولکلوریک این جغرافیا در دسترس قرار دارد فقط بیان کننده نوعی رنگ آمیزی موروثی است که طی هزاران سال صدها بار تغییر یافته که البته امری بدیهی ست، کما اینکه با مطالعه موسیقی درویش خان یا ردیف های میرزا عبدالله حداکثر می توان تا موسیقی دوران قاجار پیش رفت و ادعای درک ملموس از موسیقی دوران هخامنشیان قابلیت اثبات کامل نداشته و فقط در حیطه یک فرضیه باقی می ماند.
بنابراین در صورتیکه قدری به موسیقی فیلم های تاریخی دنیا دقت کنیم در می یابیم که استفاده از ارکسترهای بزرگ سمفونیک بر روی فیلم هایی همچو «ال سیده»، «لارنس عربستان»، «بن هور»، «الرساله» و غیره فقط برای نشان دادن عظمت و جلال آن دوران یا آن تصاویر بوده و بس. هر چند همگی اهتمام در استفاده از ملودی ها و هارمونی هایی داشته اند که ما را به فضای آن دوران نزدیک کنند ولی هیچیک ادعا و یا اثباتی بر انطباق با منبع اصلی ندارند.
واکنش طبیعی کارشناسی مذهبی سریال بر مغایرت چند اتود موسیقایی
یزدانیان در بخش دیگری از تجربیات خود پیرامون آهنگسازی سریال «یوسف پیامبر» اظهار داشته بود: گهگاه می توان با بهره گیری از رنگ سازهایی که فقط شباهت به رنگ آمیزی آن دوران داشته (ولی مطلقاً عین همان نیستند) فقط اندکی به فضای موسیقی دوران باستان نزدیک تر شد. منبع موسیقی نیل نشان می داد که موسیقی ها عمدتا باید با حالتی از آواز به همراهی سازی در پس زمینه همچون داربوکا با ریتم تند به قسمت رقصی متصل شود. پس با انجام اتودهایی با این تفکر وارد کار شدم، ولی بلافاصله بعد از به کارگیری ریتم «داربوکا» با واکنش طبیعی کارشناس سریال در خصوص مغایرت اتودها با شئونات اسلامی مواجه شدیم.
پیمان یزدانیان: در نهایت تأسف باید گفت حتی یک سوم از زیبایی های این موسیقی با پخش ضعیف صدا و سیما به سبب مسائل فنی به گوش نمی رسید. گوش دادن به یک موسیقی استریو با جزئیات فراوان بصورت مونو مانند این است که کار رنگارنگ یک طراحی صحنه خوب را با یک تلویزیون سیاه و سفید پانزده این چی ببینیم! بعد از جلسات گوناگون متقاعد شدم همانطور که طراح لباس به سبب موازین اسلامی ناچار بوده از استفاده از لباس های برهنه که البسه طبیعی آن دوران است اجتناب کند، ما نیز باید در جست جوی سرنخ دیگری برای موسیقی باشیم. طبعاً تنها بعدی که برایم باقی بود رفتن در لایه های زیرین داستان یعنی معنویت و روابط انسانی ورای زمان و مکان بود. بدین ترتیب می شد حداقل با بار معنایی داستان هم راستا شد ولی نکته دیگر این بود که باتوجه به اختلافی که در مکان های فیلم داشتیم (مثلاً از کلبه احزان تا قصر فرعون یا از زندان تا معبد خدایان) و همین طور تنوع فضاها (اعم از دسیسه و توطئه تا مراسم سوگواری یا تاج گذاری) و البته احساس های مختلف و غیره می بایست در عین تنوع به صورتی هماهنگی نیز می رسیدیم و بدین سبب باید از واریاسیون هایی استفاده می کردم که قیاس آنها را در قسمت های مختلف ساده تر می کرد در مورد حجم موسیقی تولید شده بر روی تصاویر می بایست از استانداردهای عمومی استفاده می کردم.
تولید بی رویه و بیش از اندازه موسیقایی در یک سریال طولانی حتی اگر کاری عملی باشد ناگزیر به عدم انسجام شنوایی بیننده می انجامد و به همین خاطر همیشه باید از آن پرهیز کرد که یکی از راهکارها همان واریاسیون است که نام بردم. این واریاسیون ها گاه بصورت میکس های مجدد از روی مالتی ترک های موجود با ظرافتی استادانه توسط همکار خوبم رضا عسگرزاده انجام می شد و گاه بازنویسی واریاسیون جدید و ضبط و اجرای دوباره تنها چاره می نمود. به همین علت از ضبط ارکستر در جا پرهیز کرده و همیشه بصورت ضبط مالتی ترک هر گروه سازی بصورت جداگانه استفاده کردیم. البته این کار مسئولیت مهندس صدا را در میکس نهایی صد چندان کرد.
می توانستم از یک ترانه دلچسب با صدای یک خواننده معروف استفاده کنم اما...
به کارگیری دو الگوی موسیقی ارکسترال و بافت بومی، یکی از انتخاب های خوب و البته غیرقابل اجتناب بود. هر چند به نظر می رسید که شاید کلیشه ای کردن فرمت هارمونی ها و مثلاً رفتن به سراغ موتیف های عامه پسند (چه بسا حتی یک ترانه دلچسب با صدای یک خواننده معروف آن طور که در سایر سریال ها مد شده است!) ساده ترین راه به نظر می آمد، ولی در جست جو برای بیانی جدیدتر و خارج از کلیشه بودم و به همین علت در موارد بساری از بافت کاملاً کلاسیک استفاده کردم و گاهی نیز سازی شرقی را با ارکستر هم آوا کردم. جالب اینجاست که موسیقی سریال حتی در همین بخش های کلاسیک نیز بیشتر از حد انتظارم مورد استقبال عموم قرار گرفت (حداقل این طور که باز خوردهای من نشان می داد) و از این بابت مرا صد چندان به نحوه کارم امیدوارتر کرد.
در جلساتی که با صدا گذار فیلم آقای دلپاک داشتیم کوشیدیم به صورتی به ترکیب مناسب از صدا و موسیقی برسیم، تا جایی که ممکن بود نه فقط این دو مورد مزاحم یکدیگر نباشند بلکه کمک یار هم باشند. صدابرداری سر صحنه در خیلی از موارد برای صدا گذار به سبب وجود صداهای اضافی و مزاحم ایجاد دردسر کرده بود، پس لازم بود که در موارد بسیاری که بصورت عادی نیاز به موسیقی نبود (حداقل از دیدگاه من که همیشه طرفدار سکوت بیشتر بر روی تصاویر هستم) از موسیقی به نفع حذف هام اضافی استفاده کنند. بدین ترتیب به کارگیری موسیقی بعنوان ابزار کمکی صدایی و همین طور بعنوان خود موسیقی فیلم در بعضی از قسمت ها پرحجم دیده شدن موسیقی را بر روی تصاویر سبب شد که این هم خود تجربه ای بود.
در این سریال اولین چیزی که به نظر می آمد این بود که باید دست کم قسمتی از موسیقی آن بصورت تصنیفی اقتباس شده از اشعار حافظ با مضمون یوسف گم گشته بازآید… باشد و این نخستین چاره بود، اما همیشه نخستین چاره بهترین راه نیست و این سلیقه من نبود تصور من این بود که این سریال بر گرفته از یک داستان قرآنی است و برای همین ما در تیتراژ با بسم الله الرحمن الرحیم شروع کردیم و آیات سوره یوسف را به صورتی آوردیم که به چند شکل دکلمه، تلاوت وهم آواخوانی شده و سپس درهمان دستگاه یک پاساژ سریع سازهای بادی وارد ارکستر می شود. درواقع موسیقی ما از همان ابتدا شروع شده و از متنی که با داستان مرتبط بوده به نحوی بهره گرفته ایم تا اصالت داستان نیز حفظ شود و البته فکر اولیه این کاراز خود آقای سلحشور بود که به نحوی از قرآن در موسیقی استفاده گردد و من حدود شرعی آنرا مطرح کردم که به هر حال این خواست کارگردان قابل اجرا بود و به نظر من هم اجرای این آیات بصورت تواشیح بسیار عالی در می آمد. برای تغییر رنگ موسیقی عنوان بندی آغازین نسبت به موسیقی متن نیز تنظیم های خودم است، ولی این تغییر رنگ را کاملاً دوست داشتم. رنگ آمیزی زیبایی که شایسته یک سریال تاریخی است.
این موسیقی با پخش ضعیف صداوسیما به سبب مسائل فنی به گوش نمی رسید
به غیر از استفاده تمام عیار از امکانات ارکستری (عمدتاً با اجرای دوستان خوبم در ارکستر سمفونیک تهران) در الگوی اول، در مورد به کارگیری سازهای بومی در الگوی دوم فیلم باید خاطر نشان کنم که در کنار سازهایی همچون نرمه نای، رباب، قیچیک و کمانچه از چنگ، عود، طبل، نی، دایره زنگی و ساده، بندیر، قانون، قاشقک و سنجک انگشتی (البته همگی با نوازندگان بسیار چیره دست و توانایی همچون ارسلان کامکار، صبا علیزاده، نیما علیزاده، پاشا هنجنی، حبیب مفتاح بوشهری، رضا آبائی، رضا عسگرزاده، علی بوستان و …) استفاده شده (گمان کنم تنها ساز دابوکا یا همان تمپو در این میان مغضوب شد)، ولی در جاهایی که موسیقی صحنه ای لازم بوده است مثل موسیقی رامشگران بر روی کشتی تفریحی زلیخا و یا موسیقی دربار که بصورت پس زمینه گاه شنیده می شد بیشتر از عود و طبل (البته با ریتم کند و غیر رقصی)؛ درصحنه های چوپانان در صحرا و یا حرکت کاروان ها بیشتر از نی، نی لبک، دایره، سنجک انگشتی، زنگ و زنگ وله موزون؛ و در کلوز آپ های زلیخا در حال نواختن از هارپ بزرگ بجای چنگ کوچک استفاده شد.
اما در نهایت تأسف باید گفت حتی یک سوم از زیبایی های این موسیقی با پخش ضعیف صداوسیما به سبب مسائل فنی به گوش نمی رسید. گوش دادن به یک موسیقی استریو با جزئیات فراوان بصورت مونو مانند این است که کار رنگارنگ یک طراحی صحنه خوب را با یک تلویزیون سیاه و سفید پانزده این چی ببینیم! این دردناک نیست؟ شایسته است همزمان با تولید چنین سریال هایی کمی به فکر غنی تر کردن امکانات فنی پخش تلویزیونی نیز باشیم.
به هر روی موسیقی تیتراژ سریال یوسف پیامبر همچون آثار ماندگار یک سریال پرطرفدار است که نشان دهنده تلاش و کوشش هنرمندانی است که برای پروژه هایی از این دست که با بودجه های زیادی هم در روند تهیه و تولید قرار می گیرد، تلاش افزون تری به خرج می دهند تا آنچه بعنوان یک خروجی مقرر است پیش روی مخاطبش قرار گیرد، اثری آبرومند و دارای تشخصی بشمار می رود که هنرمندانش به آن نگاه سردستانه ای نداشتند. اثری قابل احترام که به طور قطع یکی از آثار درخشان حوزه سریال های تلویزیونی در زمینه موسیقی متن به یادگار خواهد ماند.
منبع: siamakyazdanjoo.com
این مطلب را می پسندید؟
(2)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب